ความสุขชุมชนมวลรวม (Gross Community Happiness, GCH) ผลสะท้อนการบริหารจัดการของ คทช. ภายใต้นโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน
โดย นางสาวภัทรพร สอนบุญ1
นายวีระพงศ์ ดอกผึ้ง2
กองส่งเสริมความร่วมมือและขับเคลื่อนการบริหารจัดการที่ดิน กลุ่มงานติดตามประเมินผล
การจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนภายใต้คณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ เป็นการดำเนินการตามมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2558 ที่อนุมัติหลักการการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนในลักษณะแปลงรวมโดยไม่ให้กรรมสิทธิ์ แต่อนุญาตให้เข้าทำประโยชน์ในที่ดินของรัฐเป็นกลุ่มหรือชุมชนตามหลักเกณฑ์และเงื่อนไขที่คณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติกำหนด ในรูปแบบสหกรณ์หรือรูปแบบอื่นที่เหมาะสม และเป็นการดำเนินงานตามนโยบายของรัฐบาล ภายใต้การนำของ พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี ซึ่งแถลงต่อรัฐสภา เมื่อวันที่ 25 กรกฎาคม 2562 “ปรับปรุงระบบที่ดินทำกินและลดความเหลื่อมล้ำด้านการถือครองที่ดินโดยการจัดสรรที่ดินทำกินและที่อยู่อาศัยให้แก่ราษฎรที่ยากไร้และเกษตรกร ตามหลักการของคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ” ซึ่งสำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ (สคทช.) ได้เร่งรัดขับเคลื่อนนโยบายรัฐบาลและทำงานเชิงรุกในการบูรณาการการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนเพื่อให้เกิดประโยชน์และประสิทธิภาพสูงสุดแก่ประชาชน ซึ่งประชาชนจะได้รับการจัดที่ดินทำกินในที่ดินของรัฐที่มีความเหมาะสมและมีศักยภาพ 6 ประเภท3 ได้แก่ ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าชายเลน ที่ดินในเขตปฏิรูปที่ดิน ที่ดินสาธารณประโยชน์ ที่ราชพัสดุ และที่ดินสงวนเพื่อกิจการนิคมในนิคมสร้างตนเอง
พร้อมกันนี้ สคทช. ได้มีการพัฒนาตัวชี้วัดความสุขชุมชนมวลรวม (Gross Community Happiness, GCH) เพื่อเป็นเครื่องมือในการวัดผลสัมฤทธิ์ของการดำเนินนโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน และให้เป็นส่วนหนึ่งของความสุขมวลรวมประชาชาติ (Gross National Happiness, GNH) เป็นมิติใหม่ของการพัฒนา ที่มุ่งเน้นความอยู่เย็นเป็นสุขทางสังคมอันสืบเนื่องมาจากการมีที่ดินทำกินที่มีกฎหมายรองรับ และเป็นพื้นฐานสำคัญของการฟื้นฟูคุณภาพชีวิตของประชาชนให้อยู่ดี มีสุข รวมทั้งยังสอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) นอกจากนี้ ตัวชี้วัดความสุขชุมชนมวลรวม (GCH) ที่พัฒนาขึ้นนี้ ยังสามารถใช้เป็นตัวชี้วัดความสำเร็จของการพัฒนาในเชิงคุณภาพ ภายใต้แนวคิดการพัฒนาประเทศที่ให้ความสำคัญกับการเติบโตแบบองค์รวม มากกว่าการให้ความสำคัญกับการเติบโตทางเศรษฐกิจเพียงด้านเดียว โดยความสุขชุมชนมวลรวมจะให้ความสำคัญกับความสุขในมิติอื่น ๆ ของประชาชน ทั้งในเรื่องสุขภาพกาย สุขภาพใจ ครอบครัว ชุมชน การทำงาน ความสัมพันธ์ของคนในชุมชนวัฒนธรรมประเพณี การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ความหลากหลายทางชีวภาพและสิ่งแวดล้อม เป็นต้น4
การพัฒนาตัวชี้วัดความสุขชุมชนมวลรวม (GCH) ภายใต้นโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน กำหนดตัวแปรที่ใช้ในการวัดความสุขชุมชนมวลรวมไว้ 5 ด้าน ได้แก่ (1) ความมั่นคงในที่ดินทำกิน/ที่อยู่อาศัย (2) การใช้ชีวิตตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง (3) สภาพแวดล้อมของชุมชน (สาธารณูปโภคพื้นฐานของชุมชนในพื้นที่ คทช.) (4) การพัฒนาอาชีพและการส่งเสริมกระบวนการสหกรณ์ และ (5) รายได้และคุณภาพชีวิต โดยแบ่งการแปลผลระดับความสุขชุมชนมวลรวม ออกเป็น 5 ระดับ ได้แก่ ระดับมากที่สุด มาก ปานกลาง น้อย และน้อยที่สุด ตามลำดับ
ที่มา : รายงานสรุปสำหรับผู้บริหาร (Executive Summary) โครงการพัฒนาตัวชี้วัดความสุขชุมชนมวลรวม (Gross Community Happiness, GCH) ภายใต้นโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน, หน้า 18
ผลการศึกษาภาพรวมความสุขชุมชนมวลรวม (GCH) ภายใต้นโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน พบว่า ค่าคะแนนระดับความสุขอยู่ในระดับมากทุกพื้นที่และทุกด้าน เมื่อพิจารณารายด้าน พบว่า ด้านความมั่นคงในที่ดินทำกินเป็นด้านที่มีคะแนนระดับความสุขมากที่สุด รองลงมา ได้แก่ ด้านรายได้และคุณภาพชีวิต ด้านการใช้ชีวิตตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง ด้านการพัฒนาอาชีพและการส่งเสริมกระบวนการสหกรณ์และด้านสภาพแวดล้อมของชุมชนตามลำดับ นอกจากนี้ จากผลการทดสอบความแตกต่างของความสุขชุมชนมวลรวมของประชาชน ในพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ ระหว่างชุมชนในพื้นที่ คทช. และชุมชนในพื้นที่เปรียบเทียบ (พื้นที่เป้าหมาย คทช. ที่อยู่ระหว่างเตรียมดำเนินการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน) พบว่า ทั้ง 2 พื้นที่ มีค่าเฉลี่ยความสุขชุมชนมวลรวมแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ โดยพื้นที่ คทช. มีคะแนนเฉลี่ยความสุขมากกว่าพื้นที่เป้าหมาย คทช. ที่อยู่ระหว่างการเตรียมดำเนินการ คทช. ในทุกด้าน แสดงให้เห็นว่ากลุ่มตัวอย่างมีความพอใจและได้รับความสุขจากนโยบายการจัดที่ดินให้ชุมชนในภาพรวม และตัวแปรทั้ง 5 ด้าน ล้วนมีความสำคัญและส่งผลต่อความสุขชุมชนมวลรวมอย่างมีนัยสำคัญ ดังนั้น การสร้างความสุขแก่ประชาชน ภายใต้นโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนควรดำเนินกิจกรรมทั้ง 5 ด้าน ไปพร้อมกัน
การวัดความสุขชุมชนมวลรวม (GCH) สามารถใช้เป็นดัชนีชี้วัดคุณภาพชีวิตของประชาชนที่สะท้อนถึงการบริหารจัดการของ คทช. ภายใต้นโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน ที่มีเป้าหมายเพื่อเสริมสร้างความสุขของประชาชน และควรยกระดับตัวชี้วัดความสุขชุมชนมวลรวมภายใต้นโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนขึ้นสู่ตัวชี้วัดระดับประเทศ และระดับโลก ซึ่งไม่เพียงแต่เป็นตัวชี้วัดที่นำไปสู่การยกระดับการจัดอันดับประเทศไทย ในรายงาน World Happiness Report เท่านั้น แต่ตัวชี้วัดความสุขชุมชนมวลรวม ภายใต้นโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนยังเป็นการแสดงต่อเวทีโลกว่า “ความสุขจากความมั่นคงในชีวิต ตามแนวทาง คทช. คือ รูปธรรมของการปฏิบัติที่น้อมนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสืบสาน รักษาและต่อยอด เพื่อประโยชน์สุขแห่งอาณาราษฎร ตามพระปฐมบรมราชโองการ ในพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว มาสร้างความอยู่ดีมีสุขแก่ประชาชน และสร้างประโยชน์สุขแก่ประเทศในภาพรวม”
อ้างอิง
1นักวิเคราะห์นโยบายและแผนชำนาญการ กองส่งเสริมความร่วมมือและขับเคลื่อนการบริหารจัดการที่ดิน สำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ
2นักวิเคราะห์นโยบายและแผนปฏิบัติการ กองส่งเสริมความร่วมมือและขับเคลื่อนการบริหารจัดการที่ดิน สำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ
3ข้อมูล ณ เดือนกันยายน 2563
4สำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ. (2565). รายงานสรุปสำหรับผู้บริหาร โครงการพัฒนาตัวชี้วัดความสุขชุมชนมวลรวม (Gross Community Happiness, GCH) ภายใต้นโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน.
