มติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2558 เรื่อง การจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนตามนโยบายรัฐบาล
โดย นายอนุวัตร จินตกสิกรรม1
นางสาวพรนพิน จันทร์รัศมี2
นางสาวพัทธนันท์ คล้ายกระแส3
กองยุทธศาสตร์และแผนงาน กลุ่มงานวิจัยและวิเคราะห์มาตรการ
การจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน ตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2558 เป็นนโยบายของรัฐบาลพลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา นับตั้งแต่ที่ได้เข้ามาบริหารประเทศในสมัยแรกเมื่อปี พ.ศ. 2557 ที่ให้ความสำคัญกับการแก้ไขปัญหาที่ดินทำกินของประชาชน ดังที่ได้แถลงนโยบายต่อรัฐสภาไว้ เมื่อวันที่ 12 กันยายน 2557 ข้อ 3.7 แก้ปัญหาการไร้ที่ดินทำกินของเกษตรกรและการรุกล้ำเขตป่าสงวน โดยการกระจายสิทธิการถือครองให้แก่ผู้ที่อยู่ในพื้นที่ไม่ได้รุกล้ำ และออกตามมาตรการป้องกันการเปลี่ยนมือไปอยู่ในครอบครองของผู้ที่มิใช่เกษตรกร ด้วยความมุ่งหวังที่จะเร่งแก้ไขปัญหาความเดือดร้อนของประชาชน4
ต่อมาได้มีการประกาศใช้ระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ พ.ศ. 2557 กำหนดให้มีคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ (คทช.) ขึ้น โดยมุ่งหวังให้การบริหารจัดการที่ดินและทรัพยากรดินของประเทศเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ แก้ไขปัญหาความเดือดร้อนของประชาชน และพัฒนาศักยภาพการใช้ประโยชน์ในที่ดินให้เกิดประโยชน์สูงสุด สมดุล เป็นธรรม และยั่งยืน ทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม และความมั่นคงของประเทศ5 ซึ่ง คทช. ในการประชุมครั้งที่ 1/2557 เมื่อวันที่ 7 พฤศจิกายน 2557 มีมติเห็นชอบในหลักการกรอบยุทธศาสตร์ 4 ด้าน โดยที่ในระยะแรกให้มุ่งเน้นการดำเนินงานในยุทธศาสตร์ที่ 3 ด้านการจัดที่ดินให้ประชาชนผู้ยากไร้อย่างทั่วถึงและเป็นธรรม อีกทั้งนายกรัฐมนตรี ในฐานะประธาน คทช. ได้มอบนโยบายการจัดที่ดินให้แก่ผู้ยากไร้ที่ไม่มีที่ดินทำกินตามนโยบายของรัฐบาล คือ การจัดที่ดินให้แก่ผู้ยากไร้โดยไม่ให้กรรมสิทธิ์แต่อนุญาตให้เข้าทำประโยชน์ในที่ดินของรัฐเป็นกลุ่มหรือชุมชน ตามหลักเกณฑ์และเงื่อนไขที่ คทช. กำหนดในรูปแบบสหกรณ์ หรือรูปแบบอื่นที่เหมาะสม เพื่อร่วมกันบริหารจัดการที่ดิน รวมทั้งการส่งเสริมการประกอบอาชีพตามศักยภาพของพื้นที่ โดยให้ใช้ชื่อว่า “การจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน”6
คณะรัฐมนตรีในการประชุมเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2558 อนุมัติหลักการการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนตามนโยบายรัฐบาลในลักษณะแปลงรวมโดยมิให้กรรมสิทธิ์ แต่อนุญาตให้เข้าทำประโยชน์ในที่ดินของรัฐเป็นกลุ่มหรือชุมชนตามหลักเกณฑ์และเงื่อนไขที่ คทช. กำหนดในรูปแบบสหกรณ์ หรือรูปแบบอื่นที่เหมาะสม โดยการดำเนินงานตามนโยบายดังกล่าวให้หน่วยงานของรัฐซึ่งมีอำนาจหน้าที่ตามกฎหมายของประเภทที่ดินกำหนดระเบียบ หลักเกณฑ์ ข้อกำหนด หรือเงื่อนไขภายใต้ความเห็นชอบของ คทช. ตามที่กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเสนอ และให้กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กระทรวงมหาดไทย และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องบริหารจัดการที่ดินทำกินตามนโยบายรัฐบาลให้เกิดประโยชน์สูงสุด และจัดให้มีการปลูกป่าเพิ่มเติมในพื้นที่ที่มีความเหมาะสม รวมทั้งพิจารณาออกกฎหมายเพื่อให้ประชาชนสามารถใช้ประโยชน์ในที่ดินของรัฐแต่ไม่สามารถนำมาเรียกร้องให้รัฐบาลออกเอกสารสิทธิ เช่น โฉนดที่ดินให้ในภายหลังได้7
ลักษณะของที่ดินที่นำมาจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน ต้องเป็นที่ดินของรัฐที่มีความเหมาะสมและมีศักยภาพในการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน จำแนกเป็น 2 ลักษณะ คือ (1) ที่ดินของรัฐที่มีราษฎรครอบครอง และ (2) พื้นที่ว่างเปล่าไม่มีผู้ครอบครอง และมีศักยภาพในการจัดที่ดิน โดย คทช. มีรูปแบบการจัดที่ดินอยู่ 2 ลักษณะ ขึ้นอยู่กับรูปแบบการถือครองที่ดินของประชาชนก่อนการนำมาจัดที่ดิน กล่าวคือ ที่ดินของรัฐที่มีราษฎรครอบครองอยู่ก่อน จะใช้รูปแบบของการจัดระเบียบการใช้ประโยชน์ที่ดิน สำหรับพื้นที่ว่างเปล่าไม่มีผู้ครอบครอง และมีศักยภาพในการจัดที่ดินจะใช้รูปแบบของการจัดระบบการใช้ประโยชน์ที่ดิน โดยกำหนดให้มีกระบวนการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนที่แตกต่างกันไปในที่ดินของรัฐแต่ละประเภท
การจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน ตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2558 ยังคงเป็นนโยบายที่สำคัญและดำเนินการมาอย่างต่อเนื่อง โดยรัฐบาล พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา ได้แถลงนโยบายต่อรัฐสภา เมื่อวันที่ 25 กรกฎาคม 2562 ข้อ 10.2 ปรับปรุงระบบที่ดินทำกินและลดความเหลื่อมล้ำด้านการถือครองที่ดิน โดยจัดสรรที่ดินทำกินและที่อยู่อาศัยให้แก่ราษฎรที่ยากไร้และเกษตรกรตามหลักการของ คทช. การกระจายสิทธิการถือครองให้แก่ผู้ที่อยู่ในพื้นที่ที่ไม่ได้รุกล้ำและมีมาตรมาตรการป้องกันการเปลี่ยนมือไปอยู่ในครอบครองของผู้ที่มิใช่เกษตรกรและผู้ยากจน จัดทำระบบฐานข้อมูลเพื่อการบริหารจัดการที่ดิน จัดทำหลักฐานการถือครองที่ดินของรัฐทุกประเภท จัดทำแผนที่แนวเขตที่ดินของรัฐให้ชัดเจน และเร่งแก้ไขปัญหาที่ดินทับซ้อนและแนวเขตพื้นที่ป่าไม่ชัดเจน เพื่อลดข้อขัดแย้งระหว่างประชาชนกับเจ้าหน้าที่รัฐ8
จนกระทั่งได้มีการประกาศใช้พระราชบัญญัติคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ พ.ศ. 2562 ขึ้น เพื่อยกระดับการดำเนินงานของคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ ตามระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี ว่าด้วยคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ พ.ศ. 2557 ให้สามารถขับเคลื่อนนโยบายที่สำคัญในการบริหารจัดการที่ดินและทรัพยากรดินของประเทศได้อย่างมีเอกภาพ โดยอาศัยกลไกการบูรณาการผ่านคณะอนุกรรมการภายใต้ คทช. จำนวน 11 คณะ ในจำนวนนี้มีคณะอนุกรรมการที่เกี่ยวข้องกับการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน จำนวน 4 คณะ ได้แก่ คณะอนุกรรมการจัดหาที่ดิน คณะอนุกรรมการจัดที่ดิน คณะอนุกรรมการส่งเสริมพัฒนาอาชีพและการตลาด และคณะอนุกรรมการนโยบายที่ดินจังหวัด (คทช.จังหวัด) ปัจจุบันมีพื้นที่เป้าหมายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนต้องครอบคลุมที่ดินของรัฐ 9 ประเภท ได้แก่ ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าชายเลน ที่ดินในเขตปฏิรูปที่ดิน ที่ดินสาธารณประโยชน์ ที่ราชพัสดุ ที่ดินสงวนเพื่อกิจการนิคมในนิคมสร้างตนเอง ป่าตามพระราชบัญญัติป่าไม้ พ.ศ. 2484 ป่าไม้ถาวร และที่นิคมสหกรณ์9
จะเห็นได้ว่า การจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนตามนโยบายรัฐบาล เป็นการดำเนินการที่มุ่งแก้ไขปัญหาประชาชนไร้ที่ดินทำกิน และแก้ไขปัญหาการอยู่อาศัยในพื้นที่ป่าไม้และที่ดินของรัฐโดยไม่ได้รับอนุญาต เพื่อให้ประชาชนผู้ยากไร้ได้มีที่ดินทำกินและมีที่อยู่อาศัยอย่างมั่นคง และมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นอย่างยั่งยืน ซึ่งหัวใจสำคัญของการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน คือ การส่งเสริมพัฒนาอาชีพและการตลาด ผ่านการรวมกลุ่มของประชาชนในพื้นที่อย่างเข้มแข็ง ควบคู่กับการพัฒนาระบบสาธารณูปโภคและโครงสร้างพื้นฐานที่จำเป็นสำหรับการดำรงชีวิตของประชาชน รวมถึงการส่งเสริมการเข้าถึงแหล่งทุนสำหรับใช้ในการประกอบอาชีพและการพัฒนาพื้นที่ โดยมุ่งหวังให้ประชาชนสามารถใช้ประโยชน์ที่ดินให้เกิดประโยชน์สูงสุด เกิดความรู้สึกรักและหวงแหนที่ดินที่รัฐจัดให้ ไม่ทอดทิ้งที่ดิน หรือบุกรุกที่ดินแห่งใหม่เพิ่มเติม ซึ่งจะส่งผลให้นโยบายการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนประสบความสำเร็จในทางปฏิบัติอย่างยั่งยืน
อ้างอิง
1 นักวิเคราะห์นโยบายและแผนชำนาญการ กองยุทธศาสตร์และแผนงาน สำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ
2 นักวิเคราะห์นโยบายและแผน กองยุทธศาสตร์และแผนงาน สำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ
3 นักวิเคราะห์นโยบายและแผน กองยุทธศาสตร์และแผนงาน สำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ
4 สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี. (2557). คำแถลงนโยบายของคณะรัฐมนตรี พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี แถลงต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติ
5 ระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี ว่าด้วยคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ พ.ศ. 2557, ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 131 ตอนพิเศษ 206 ง (15 ตุลาคม 2557)
6 หนังสือกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ที่ ทส 1002.3/3529 ลงวันที่ 30 พฤศจิกายน 2558 เรื่อง การจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนตามนโยบายรัฐบาล
7 หนังสือสำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี ด่วนที่สุด ที่ นร 0505/46730 ลงวันที่ 24 ธันวาคม 2558 เรื่อง การจัดที่ดินทำกินให้ชุมชนตามนโยบายรัฐบาล
8 สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี. (2562). คำแถลงนโยบายของคณะรัฐมนตรี พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี แถลงต่อรัฐสภา
9 สำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ. (2566). การจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน ภายใต้คณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ (คทช.) ฉบับปรับปรุง ครั้งที่ 5, หน้า 38.
